سمینار آموزشی کایزن (بهبود مستمر به سبک ژاپنی) صبح یکشنبه بیستو سوم دی ماه، با حضور بیش از ۴۰۰ نفر از مدیران و کارشناسان از شرکتهای عضو سندیکا، شرکت مادرتخصصی نیروی برق حرارتی، شرکت مدیریت شبکه برق ایران، شرکت توانیر، نیروگاه‌های دولتی، شرکتهای بهره‌برداری و تعمیرات نیروگاه‌ها، پژوهشگاه نیرو و دیگر علاقمندان، در تالار خلیج فارس پژوهشگاه نیرو آغاز شد.
این سمینار یک روزه به همت واحد آموزش سندیکای شرکتهای تولیدکننده برق با همکاری موسسه JCCME (مرکز همکاری‌های ژاپن در خاورمیانه) با سه نشست در نوبت‌های صبح و بعدازظهر برگزار شد و طی آن پرفسور فوجیتا استاد دانشگاه واسدا ژاپن به عنوان مدرس این دوره ضمن تعریف مفهوم و مراحل کایزن، به تبیین کاربردها و روشهای آن پرداخت. براین اساس مباحثی چون تعریف و مراحل کایزن و نیز کاربردهای صنعتی کایزن، به عنوان سرفصل مطالب این سمینار ارائه شد.
در ابتدای این سمینار آموزشی مهندس اسدالله صبوری نایب‌رییس هیاتمدیره سندیکا به ایراد سخنانی در خصوص سمینار آموزشی کایزن و همکاری سندیکا با موسسه JCCME پرداخت.
وی طی صحبتهایی مستقیم با پرفسور فوجیتا ضمن خیر مقدم و معرفی سندیکای شرکتهای تولیدکننده برق به عنوان تشکلی غیر دولتی، حضور گسترده و پرشمار شرکت‌کنندگان در این سمینار را نشان از علاقمندی بالای آنان به موضوع مورد ارائه دانست و گفت: اعضای این سندیکا تجربه و دانش خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند و با یک کلام واحد یکدیگر را مورد حمایت قرار میدهند که عبارت است از: تولید انرژی برق برای کشور. این در حالی است که تقریبا ۶۰ درصد از تولید برق ایران توسط اعضای این سندیکا صورت می‌پذیرد و اطمینان دارم که آنچه از این سمینار فراخواهند گرفت آنان را برای مدیریت امور در شرکتهای متبوعشان یاری خواهد کرد.
گفتنی است همکاری سندیکا و مرکز همکاری‌های ژاپن در خاورمیانه برای برگزاری سمینار کایزن در راستای تفاهماتی فیمابین انجام شد که براساس آن برگزاری دوره‌های آموزشی متعدد در ایران و ژاپن، برای اعضای سندیکا، در دستور کار قرار دارد.
در حاشیه سمینار کایزن، طی گفتگو‌هایی کوتاه از سوی روابط عمومی سندیکا با پرفسور واسدا مدرس این دوره و شرکت‌کنندگان سمینار، ارزیابی آنان از کیفیت برگزاری سمینار توسط سندیکا و ظرفیت‌های کاربست مطالب مورد ارائه در این سمینار در شرکتهای تولیدکننده برق و ارگانهای مرتبط، مورد پرسش قرار گرفت.
سمیناری برای بهبود مستمر درسازمان‌ها
جمع کثیری از مدیران ارشد و میانی، در کنار کارکنان بخش‌های فنی و تخصصی شرکتهای عضو سندیکا و دیگر ارگانهای مرتبط با بخش تولید برق کشور، با حضور در این سمینار به قدر حوزه وظایف شغلی خود، از آن بهره‌ای برگرفتند. این امر علاوه بر اقدام سندیکا در خصوص ایجاد ارتباط با نهادهای بین‌المللی چون JCCME (مرکز همکاری‌های خاورمیانه‌ای ژاپن)، تنها به مدد آموزشی جذاب و کاربردی میسر بود که توسط پروفسور فوجیتا، استاد دانشگاه واسدا ژاپن ارائه شد.
روابط عمومی سندیکا با استفاده از فرصت به وجود آمده، در حاشیه این سمینار گفتگوهای کوتاهی را با مدرس و تعدادی از شرکت‌کنندگان این دوره ترتیب داد که طی آن ضمن پرسش در مورد ارزیابی آنان از کیفیت برگزاری و محتوای سمینار، امکان و شرایط کاربردی شدن این آموزه‌ها نیز مورد سوال قرار گرفت. گزارشی از بازخوردهای کسب شده در ادامه تقدیم می‌شود:
کایزن روشی برای گام رو به جلو
پروفسور فوجیتا طی این مصاحبه در پاسخ به سوالی در خصوص کیفیت برگزاری این سمینار، آن را مجموعا در سطح مناسبی ارزیابی کرد و گفت: علاقمند هستم که روزی در آینده نزدیک مجددا به ایران بازگردم و در مراجعه به سندیکای شرکتهای تولیدکننده برق، ضمن آشنایی بیشتر با فعالیت آن، میزان اثرگذاری آموزش‌های این دوره را در شرکتهای عضو این سندیکا مشاهده کنم.
استاد دانشگاه واسدای ژاپن در ادامه با تقدیر از انگیزه بالا و بازخوردهای بسیار خوبی که از شرکت‌کنندگان در این دوره مشاهده کرده بود، ابراز امیدواری کرد مفاهیم مطرح در این سمینار برای آنان کاملا کاربردی باشد و افزود: من طی این سمینار در مورد چگونگی و لزوم پیوند کایزن با مدیریت صحبت کردم و در تلاش بوده‌ام که این موضوع را طی این کارگاه یک‌روزه برای شرکت‌کنندگان بازگو کنم. مدرس این دوره با بیان این مطلب ضمن اشاره به آنکه کایزن مرحلهای ساده، مقدماتی و بدون هزینه محسوب می‌شود، آن را برای ارتقای سطح کارآمدی شرکت‌ها بسیار مفید ارزیابی کرد.
وی در پاسخ به این پرسش که کایزن چگونه می‌تواند برای شرکتهای ایرانی در شرایط اقتصادی نامساعد موجود همچنان مفید واقع شود، خاطر نشان کرد: مشکلات اقتصادی امری است که مدیریت ارشد و میانی را درگیر می‌کند، در حالی که من بخش‌های پایین‌تر هرم سازمانی را در این دوره هدفگذاری کرده‌ام که به عینه با مشتریان و ابزارهای تولید در ارتباطند. علاوه براین آنچه من در این دوره ارائه داده‌ام عملا فناوری بسیار پایینی را برای پیاده‌سازی می‌طلبد. کایزن فرایندی برای اندیشیدن و ارتقای آن است، به گونه‌ای که امور به سادگی و سرعت بالاتری میسر شوند.
پرفسور فوجیتا در بخش دیگری از این مصاحبه شرح موجزی از مفهوم کایزن را چنین ارائه داد: کایزن تغییر کوچکی است برای آنکه بهتر گام برداریم و این امر را علاوه بر ساده‌سازی و تسریع، هر چه بیشتر کارآمد و راحت کنیم. این روش بیش از همه کارکنان و کارگران شرکت‌ها را منتفع می‌کند که نهایتا موجب بهبود وضعیت ارگان متبوعشان می‌شود. بنا بر آموزه‌های کایزنی به این قشر اجازه میدهیم که خودشان عمل کنند، فکر کنند و راهکارهای پیاده‌سازی کایزن را عملیاتی کنند. کایزن کمک می‌کند تا بتوانیم اموری که زیر استاندارد عمومی هستند بتوانند خود را ارتقا دهند و از این استانداردها تبعیت کنند.
وی در پایان این گفتگو ضمن اشاره به فرهنگ غنی ایران، بسترهای فرهنگی پیاده شدن کایزن در شرکتهای ایرانی را فراهم دید و اظهار داشت: ایران و ژاپن به عنوان دو کشور با سابقه کهن، آموزه‌های فرهنگی فراوانی را برای یادگیری از یکدیگر خواهند داشت که در بخش‌های صنعتی نیز قابل تسری است.
سمینار کایزن از دیدگاه شرکت‌کنندگان
شرکت‌کنندگان در سمینار یک‌روزه کایزن که عموما ارزیابی مثبتی از کیفیت برگزاری این سمینار ارائه داده بودند، ضمن تقدیر از تلاش‌های دبیرخانه سندیکا برای برگزاری دوره‌های آموزشی، پیشنهادهایی به‌منظور بهبود اثرگذاری این دوره‌ها ارائه دادند.
مهندس علی برزگر مدیر پروژه‌های نیروگاهی شرکت مهندسین مشاور نیرو یکی از شرکت‌کنندگان در این سمینار بود که پیش از این نیز تجربه حضور در سمیناری با موضوع مشابه را داشت و با این حال سمینار حاضر را از نظر کیفیت برگزاری و محتوای مورد ارائه، دارای استانداردهای بالاتری توصیف کرد. وی با اشاره به سبک ساده و روان مدرس دوره در تبیین مطالب گفت: در صورت ارائه چنین موضوعاتی در دوره‌های آتی سندیکا از شرکت در آن استقبال می‌کنم.
وی با تاکید بر موارد تدریس شده در این دوره که بیش از همه کارکنان بدنه شرکت‌ها را متاثر می‌کند، انتقال این تجربیات به لایه‌های پایین‌تر شرکت‌ها را بسیار مفید و کاربردی ارزیابی کرد و افزود: در عمل رده‌های بالای مدیریتی در ژاپن و ایران شاید تفاوت چندانی با یکدیگر نداشته باشند، اما مهم آن فرایندها و دستورالعمل‌هایی است که در رده‌های پایین باید به آن توجه شود. حتی می‌توان به صورت مستمر همین دستورالعملها را به‌روز کرد و بهبود بخشید. اما این کار جز توسط همان لایه‌هایی که مستقیما با کار درگیر هستند حاصل نمی‌شود. چرا که آنان با مشکلات و موانع کار عملا و به صورت روزمره درگیر هستند و اگر به آن‌ها میدان داده شود به نظر می‌آید که بهبود در کار بسیار راحتتر عملی شود.
مهندس علی شاه‌محمدی از گروه برق و انرژی صبا نیز ضمن ارزیابی مثبت از این دوره، اجرایی‌شدن آنچه را مدرس این دوره «گامهای ساده‌ای برای بهبود» توصیف کرده بود، در شرکتهای تولیدکننده برق، موجب پیشرفت و افزایش بازده شرکت‌ها دانست.
وی در تبیین امکان کاربست این مفاهیم عنوان داشت: با توجه به سادگی این موضوع و نیاز نداشتن به فناوری خاصی برای این منظور من فکر می‌کنم از نظر ذهنی و فرهنگی هم آمادگی آن وجود دارد و در حال حاضر هم سطوح ساده‌تری از آن در شرکت‌ها انجام می‌شود اما نقطه بحرانی این امر آن است که این موضوع به صرف حضور در سمیناری یک‌روزه خلاصه نشود و در فرایند اجرایی شرکت‌ها تداوم یابد.
مهندس علیرضا قدوسی دهنوی از شرکت افق توسعه انرژی خلیج فارس نیز در سخنان خود موارد مذکور را مورد تاکید قرار داد و در خصوص نحوه ارائه مطالب، پیشنهاد کرد چنین سمینارهایی با ارائه مستقیم مدرس صورت پذیرد و ترجمه همزمان بنا به انتخاب شرکت‌کنندگان و از طریق گوشیهای مخصوص ارائه شود.
وی در خصوص میزان کارایی آموزش‌های این دوره گفت: موضوع مورد ارائه بسیار کاربردی محسوب می‌شود. برای مثال مدیران حاضر در این سمینار میتوانند به سادگی با استفاده از الگوهایی چون مدل پرداخت پاداش و مدلی که مدیریت را برای اهمیت دادن به ایده‌های افراد و در اولویت قرار دادن پایین‌ترین سطح هرم سازمانی ترغیب می‌کند، برای افزایش بهرهوری و درآمد شرکتهای خود اقدام کنند.
دکتر احمد میرزایی از شرکت توسعه برق و انرژی سپهر نیز ضمن تشکر از زحمات تمامی دست‌اندرکاران برگزاری این سمینار از عمومی بودن موضوعات ارائه‌شده در این سمینار ابراز خرسندی کرد و آن را حاوی نکات مثبت فراوانی برای شرکت‌کنندگان دانست.
وی همچنین با استقبال از تداوم دوره‌هایی با مضامین مدیریتی در کنار دوره‌های تخصصی و فنی اذعان داشت: ما هم مثل سایر صنایع با نکات عمومی درگیر هستیم تا جایی که بعضا این موارد سرنخ بروز مشکلات تخصصی نیز بودهاند و چنین سمینارهایی می‌تواند حداقل برای شناخت مشکلات عام که منجر به معضلات خاص و فنی می‌شود، یاری‌کننده باشد.
دکتر میرزایی علاوه براین ضمن نقد از حضور کم‌رنگ‌تر طیف‌های بالاتر مدیریتی در این سمینار، پیشنهاد داد برای اثرگذاری بهتر این‌گونه آموزش‌ها، فراخوان این دست دوره‌های آموزشی بیش از پیش مدیران ارشد و میانی را مخاطب قرار دهد و به نحوی آنان را برای حضور در چنین محافلی ترغیب کند. چرا که هر چند حضور کارکنان در چنین سمینارهایی برای آنان بسیار مفید خواهد بود، اما مدیران با فراگیری این موضوعات میتوانند کلیت شرکتشان را منتفع کنند.
مهندس اکبر حسین‌زاده علمداری که به نمایندگی از شرکت بهره‌برداری صبا در این سمینار شرکت کرده بود، کایزن را برای بدنه نیروی انسانی فعال در نیروگاه‌ها حائز اهمیت بالایی توصیف کرد و افزود: این روش می‌تواند در سطح جوامع کارگری نیروگاه‌ها بسیار مفید واقع شود. پیاده‌سازی ۵S نیز می‌تواند کیفیت نیروگاه‌های ما را از نظر استانداردهایی بهره‌برداری ارتقا دهد.
وی با استقبال از برگزاری دوره‌های آموزشی با موضوعات مشابه، این‌گونه آموزش‌ها را فراهم‌کننده بستری برای ارتقای فرهنگ سازمانی در شرکت‌ها دانست و افزود: در واقع اگر نظم و انضباط و پایه‌گذاری درستی که توسط این سیستم‌ها صورت می‌گیرد نباشد آموزش‌های دیگر هم به نظر من بی‌فایده می‌ماند.
مهندس حسین‌زاده با بیان این مطلب اذعان داشت: تجربه شخصی من آن است که به‌رغم فناوری بالای مورد استفاده در نیروگاه‌ها، فرهنگ سازمانی در آن‌ها حتی در مقایسه با صنایع داخلی دیگری چون خودروسازی، پیشرفته نیست.
وی در ادامه، با اشاره به یکسان نبودن فرهنگ سازمانی نیروگاه‌ها، این امر را به عنوان یک نقیصه در این صنعت قلمداد کرد و افزود: کارکنان صنعت خودروسازی نسبت به صنعت نیروگاهی به دلیل آنکه سازمان دقیق و منظمی باید تولید خاصی را تضمین کند، آموزش‌های سازمانی قوی‌تری می‌بینند. من تصور می‌کنم توسط سیستم‌هایی چون کایزن، می‌توان فرهنگ سازمانی مشترک و منظمی را پایه‌گذاری کرد و پیشنهاد می‌کنم این قبیل آموزش‌ها توسط اساتید خوبی چون مدرس این دوره، برای ارائه آموزش در محل نیروگاه‌ها معرفی شود.
در حاشیه این سمینار مهندس نیما طاهری و مهندس مجید کشاورز طی گفتگو با روابط عمومی سندیکا کیفیت برگزاری سمینار کایزن را در سطحی استاندارد ذکر کردند. در این راستا مهندس طاهری با اشاره به افزایش احتمالی کیفیت ارائه مطالب از طریق استفاده از مترجم با انتخاب شرکت‌کنندگان در این سمینار، افزود: البته به نظر من محتوای تدریس نیز میتوانست با استفاده از مثال‌هایی به‌روزتر بهتر شود. چرا که کایزن گرچه مبحثی قدیمی و بلکه باستانی است، اما بارها به‌روز شده است. در مجموع استاد این دوره تسلط و بلکه اعتقاد راسخی به محتوای تدریس خود داشت، اما به نظر من نوع نگاه ایشان به ایران باعث شده بود سطح تدریس مقداری کاهش یابد. در واقع از مثال‌ها چنین بر می‌آمد که شاید سال‌ها است اطلاعات جدیدی از ویژگی‌های اجتماعی ایران ندارند، در حالی که بسیاری از مطالب مورد ارائه ایشان در جامعه ما نهادینه شده است.
مهندس کشاورز در رابطه با این امر تصریح کرد: شاید با انجام هماهنگی قبلی بیشتر با دوستان سندیکا در مورد این بخش از محتوای مورد ارائه، این مساله رفع می‌شد. علاوه براین به نظر می‌آید مطالب آن چنان عام ارائه می‌شد که چندان برای صنعت برق کاربردی به نظر نمی‌آمد. من انتظار داشتم در این دوره، برای مثال، کاربردهای کایزنی در نیروگاه‌ها مطرح شود اما این امر صورت نگرفت.
مهندس طاهری نیز در تایید این موضوع اظهار داشت: اگر مقداری سعی کنیم مطالب مورد ارائه حتی در موضوعات عامی چون کایزن مقداری مرتبطتر با حوزه کاری ما و دامنه‌گراتر (Domain Oriented) باشد کیفیت دوره بیش از پیش افزایش می‌یابد. به عنوان مثال کایزن در شرکت‌هایی مانند زیمنس، وستاس و ... قبلا تجربه شده است و در حوزه صنعت برق نمونه‌های زیادی ازBest Practice تجربه شده است. شاید اگر برای تدریس این مطلب، به اساتید یا مسئولین پیاده‌سازی کایزن در شرکتهای هم‌حوزه کاری خودمان مراجعه شود، بتوان استقبال بیشتری را رقم زد.
وی در خصوص امکان پیاده‌سازی این مطالب با وجود شرایط فعلی اقتصاد کشور اذعان داشت: شرکتهای ما در حوزه کایزن نه اول راه هستند و نه آخر راه، در حقیقت در بعضی امور ضعف زیادی مشاهده می‌شود و برای مثال حتی امور ساده‌ای چون انتخاب مکانی بهینه برای قراردادن یک کپسول آتش‌نشانی برای ما مساله است. بنابراین ایران به معنای واقعی کلمه در این خصوص در میانه راه است و با وجود آشنایی اجمالی با این مفاهیم، همچنان هیچ رویکرد درستی در پیاده‌سازی این امور نداریم. در مقابل، صنایعی مانند فولاد و پتروشیمی و ... جلوتر از صنعت برق در این امور فعالیت داشته‌اند که علت آن هم شاید به گرته‌برداری عینی آنان از کشورهای توسعه‌یافته بوده است. بنابراین تغییر رویکرد حل مساله در شرکتهای ما به واسطه آموزش و به‌کارگیری روش‌هایی چون کایزن یا هر روش دیگری مثل JIT (Just In Time) و ....، خصوصا برای مدیران جوان می‌تواند مثمر ثمر باشد.
در ادامه، طی گفتگو با مهندس پویان جوان‌بخت مدیر برنامه‌ریزی و کنترل پروژه شرکت تولید برق گناوه مپنا نکات و پیشنهادهای مهمی در رابطه با کلیت برگزاری دوره‌های آموزشی سندیکا مطرح شد. وی در ابتدا رویه سندیکا را در خصوص برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی برای شرکتهای زیرمجموعه این تشکل، مثبت ارزیابی کرد و خاطر نشان ساخت: طی این رویه که در نیمه دوم سال ۹۷ به ثمر نشسته است، به درستی توزیع مناسبی از دوره‌های آموزشی بین مباحث تخصصی و به نسبتی کمتر مباحث عمومی رعایت شده است، به طوری که دوره اول در خصوص ممیزی صورتحساب ارائه شد، دوره دوم با موضوع راه‌اندازی نرم‌افزار SUC و دوره سوم در مورد کنترل فرکانس بود. چهارمین دوره نیز این سمینار است و لذا به نظرم ترتیب خوبی رعایت شده و درخور شأن شرکت‌ها و شرکت‌کنندگان بود است.
مهندس جوان‌بخت در خصوص متناسب و کاربردی بودن موضوعات مورد ارائه در دوره‌های آموزشی سندیکا و روند صعودی میزان استقبال از دوره‌های آموزشی این تشکل عنوان کرد: با توجه به اشتراک در موضوعات کاری و تشابه در مسائل و مشکلات روز شرکتهای عضو سندیکا،انطباق موضوعات مورد ارائه در دوره‌های تخصصی نیز با نیازهای روز شرکت‌ها بسیار مناسب بوده و روند افزایشی میزان مشارکت در این دوره‌ها نیز گویای این مطلب است.
مدیر برنامه‌ریزی و کنترل پروژه شرکت تولید برق گناوه مپنا در ادامه با اشاره به علاقمندی شرکتهای عضو سندیکا به توسعه فعالیت‌ها، افزود: با توجه به شرایط سخت اقتصادی و انقباضی بودن اقتصاد انرژی در کشور، شرکت‌ها راغبند که از آخرین تحولات روز و قوانین و موضوعات علمی روزآمدی که مرتبط با حیطه کاری‌شان است مطلع باشند. بر این اساس تداوم این دوره‌های آموزشی امری ضروری است. ضمن آنکه تجمیع و سپس تحلیل داده‌های فرم‌های نظرسنجی دوره‌ها می‌تواند واحد پژوهش سندیکا را در طراحی دوره‌های بعدی و هدفمند کردن آن‌ها یاری کند.
وی همچنین طی توضیحاتی در خصوص سمینار کایزن، کیفیت آن را بالاتر از سطح انتظار خود توصیف کرد و افزود: مدرس این دوره از افراد شناخته‌شده و خوشنام در این حیطه است و من فکر می‌کنم برای همه اعضای حاضر در این سمینار، مشارکتشان در این دوره خاطره‌ای خوب و آموزنده را رقم زده است. همچنین با توجه به شرایط اقتصادی کشور، همه شرکتهای عضو سندیکا باید مقداری بر آگاهی‌های خود در این زمینه بیفزایند و به دنبال بهینه کردن فرایندهای اجرایی‌شان باشند، لذا این گونه دوره‌ها کمک می‌کند بهینه‌سازی عملکردمان را به درستی برنامه‌ریزی و راهبری کنیم. این امر سبب می‌شود موضوع مورد بحث در سمینار امروز توسط پرفسور فوجیتا، در تمام شرکت‌ها تسری یابد.
به گفته مهندس جوان‌بخت، کایزن را می‌توان در دو جنبه فرمی و محتوایی مورد بررسی قرار داد. وی در این رابطه تصریح کرد: از آنجا که کاربرد این سیستم از صنایع تولیدی و صنعت خودرو استخراج شده است، به نظر می‌آید تنها در مجموعهای کاربرد دارد که در حال تولید قطعه است یا تولید محصولات تکراری است. اما کایزن پیامی محتوایی هم ارائه می‌دهد مبنی بر اینکه همیشه فرصت بهبود و کاهش هزینه وجود دارد و می‌توان سرعت انجام فعالیت‌ها را افزایش داد.
مهندس جوان بخت پس از آن، در خصوص کاربرد عملی محتوای کایزن در شرکتهای تولیدکننده برق گفت: از سویی برای مثال با توجه به جهش ۲۰۰ درصدی نرخ ارز طی دوره کوتاه یک فصلی، بدیهی است تنها شرکت‌هایی تحت این شرایط امکان پاسخگویی و عکس‌العمل مناسب را خواهند داشت که چابک عمل کنند. از سوی دیگر پیام اصلی کایزن نیز مبنی بر آن است که شرکت‌ها در مورد راه‌های بهبود فعالیتشان آگاهی یابند و از این طریق در موقعیتهای بحرانی مناسب عمل کنند که این امر می‌تواند برای شرکتهای تولیدکننده برق در اموری چون کوتاه کردن زمان تعمیرات و یا بهینه‌سازی فرایندها، مصداق عینی بیابد.